İnsan, doğduğu coğrafyanın ruhunu sırtında taşır, ister istemez onun şekillendirdiği bir siluete dönüşür. Yahya Kemal için Üsküp, yalnızca çocukluğunun geçtiği bir şehir değil, karakterini yoğuran, ona aidiyet bilincini fısıldayan bir ana rahmiydi. Şehir, ezan sesleriyle yankılanan bir sığınaktı; minareler, gökyüzüne yükselen bir milletin sembolüydü. Ancak Yahya Kemal, bu kadim sığınağı terk edecek, Batı’nın cazibesine kapılarak kendini bir başka dünyanın içinde bulacaktı.
Paris’in büyüleyici sokakları, sanat ve fikir dünyasının başkentinde şekillenen yepyeni bir medeniyet algısı, onu hem bir kopuşa hem de bir yeniden doğuşa sürükleyecekti. Müslüman kimliği ile Batı’nın rasyonel, seküler dünyası arasında sıkışan bu genç adam, arayışının sonunda bambaşka bir idrak düzeyine erişecekti. Yahya Kemal’in hayat yolculuğu, sadece bireysel bir dönüşümün hikâyesi değil; aynı zamanda, bir milletin kaderine dair sezgisel bir keşifti.
Yahya Kemal’in hikâyesi, her insanın geçmişiyle yüzleşmesini, kimliğinin derinliklerine inmesini ve en nihayetinde "gerçek benliğini" bulmasını anlatan bir destandır.
Üsküp’ten Paris’e: Bir Kimlik Bunalımı
Üsküp, Yahya Kemal’in zihninde ezanlarla şekillenen bir şehir olarak yer etmişti. O, sabahın ilk ışıklarında yankılanan Bilâl-i Habeşi’nin mirası olan çağrıyı, sadece bir ibadet daveti olarak değil, aynı zamanda millet olmanın ruhani bir yankısı olarak hissediyordu. Çocukluk yıllarında ezan sesleriyle büyüyen Yahya Kemal, Kur’an sayfalarını koklayan, bayram namazlarına katılan, kandil gecelerinde gökyüzüne yükselen duaların arasında büyüyen bir çocuktu.
Fakat zaman ilerledikçe, bu rüyanın içinde çatlaklar oluşmaya başladı. Osmanlı, hem içeride hem dışarıda büyük bir değişim yaşıyordu. Bir yanda Avrupa’nın giderek artan teknolojik ve kültürel baskısı, diğer yanda ise imparatorluğun çözülüşüne karşı duyulan derin korku… Bu çöküş, Yahya Kemal gibi düşünen gençlerin zihninde bir soru doğuruyordu: Gelenek mi, modernleşme mi? Üsküp gibi köklü şehirlerde yetişen gençler, geleneksel değerlerle büyümüş olsa da, artık alafranga kültürün gölgesinde yetişmekteydiler.
İşte tam da bu sorularla boğuşurken, Yahya Kemal’in karşısına Şekip Bey çıktı. Şekip Bey, ona Avrupa’yı, özellikle de Paris’i, kaçınılmaz bir kurtuluş olarak gösteriyordu. Ona göre İstanbul bir zindandı, geçmişin ağırlığı altında ezilen bir medeniyetti. Paris ise hürriyetin, sanatın ve ilerlemenin merkez üssüydü. Yahya Kemal, bir müddet bu düşüncelere dirense de, içten içe bir kopuşun eşiğinde olduğunu hissediyordu. Sonunda kararını verdi: Paris’e kaçacak ve yeni bir dünyanın kapılarını aralayacaktı.
Yahya Kemal’in içindeki fırtına, aslında yalnızca onun değil, bir imparatorluğun, bir milletin yaşadığı derin sarsıntının bir yansımasıydı. O, yalnızca bir şehirden ayrılmıyordu; çocukluğunun, ezan sesleriyle büyüdüğü o ruhani dünyanın dışına adım atıyordu.
Paris’te Bir Türk: Batı’nın Çekiciliği ve Ruhun Boşluğu
Paris, Yahya Kemal için hayallerin şehriydi. Gençliğini Servetifünun şiirleriyle besleyen, Batı’nın romantik ve realist yazarlarına hayranlık duyan bu genç adam, sonunda kendisini onların dünyasının tam ortasında bulmuştu. Quartier-Latin’in dar sokaklarında dolaşırken, kahvehanelerde Verlaine’in dizeleri yankılanırken, Baudelaire’in iç karartıcı ama büyüleyici mısraları tartışılırken, Yahya Kemal kendini bir entelektüel devrim içinde hissediyordu.
Ancak bu devrimin ardında derin bir boşluk da vardı. O, Fransa’nın içinde yükselen seküler ve materyalist dünya görüşüne kapıldıkça, ruhunda bir eksiklik hissetmeye başladı. Ezandan uzak geçen günler, onu bu sesin kıymetini fark etmeye götürdü. Dini inkâr eden toplantılara katılsa da, Üsküp’te duyduğu ezanların çınlamasını susturamıyordu. Bir sabah, Paris’in bir köşesinde yürürken, kulaklarında aniden bir ezan sesi yankılandı. Elbette, gerçekte böyle bir ses yoktu. Bu, onun zihninde yankılanan bir hatıra, bir çağrıydı.
Paris’te bohem hayatın içinde kaybolurken, yavaş yavaş fark etti ki; Batı’nın rasyonalizmi ona bir entelektüel kimlik sunuyordu, ancak ruhunu doyurmuyordu. Burada bir milletin geçmişiyle kurduğu bağlar kopmuştu. Yahya Kemal, en derin arayışlarından birini yaşarken, birden anladı ki, onun yolculuğu aslında Batı’nın içinde kaybolmak değil, Batı’yı anlayarak kendi köklerine dönmek olmalıydı.
Bir gün, hocası Albert Sorel’in dersinde Camille Julian’in şu cümlesini duydu: “Fransız milletini, bin yılda Fransa’nın toprağı yarattı.” Bu cümle, onun zihninde bir şimşek gibi çaktı. Kendi milleti için de aynı şey geçerli değil miydi? Türk milleti de bin yıllık Anadolu toprağı içinde şekillenmemiş miydi? İşte bu farkındalık, Yahya Kemal’in dönüşümünü başlatan kıvılcım oldu.
Türk Milletini Yeniden Keşfetmek
Paris’in aydınlık sokaklarında, Batı’nın en büyük sanatçıları ve düşünürleri arasında dolaşırken, Yahya Kemal’in zihninde yeni bir kavrayış filizleniyordu. Batı’ya hayranlık duyan birçok Jöntürk gibi, başlangıçta o da Osmanlı’nın çöküşünü Avrupa’dan kopuk kalmasına bağlıyordu. Ancak zamanla fark etti ki, Batı’nın gücü sadece bilimde ya da teknolojide değil, geçmişiyle kurduğu organik bağda yatıyordu. Fransız tarihçileri, Yunan ve Roma mirasının nasıl bugünkü Fransız kimliğini oluşturduğunu anlatırken, Yahya Kemal kendi milletinin tarihine ve kökenlerine dair yepyeni bir perspektif kazandı.
Önceki yıllarda, Türk milletinin ancak Batı gibi olursa varlığını sürdürebileceğini düşünen bu genç adam, artık başka bir noktaya varmıştı. Eğer milletler toprağın içinde, tarihin derin katmanlarında şekilleniyorsa, Türk milleti de kendi coğrafyasının ve tarihinin içinden yeniden doğabilirdi. Yahya Kemal, artık Osmanlı’dan koparak değil, Osmanlı’yı ve Türk tarihini anlayarak bir kimlik inşa etmenin gerekliliğini görüyordu.
Bunun üzerine, kendi köklerini daha derinlemesine araştırmaya başladı. Batı’dan aldığı tarih ve medeniyet anlayışını, Türk tarihine uygulamaya çalıştı. Leon Cahun’un Türk tarihi üzerine yazdığı eserleri okuduğunda, Göktürklerden Osmanlılara uzanan büyük bir mirasın içinde olduğunu fark etti. Ancak, bu miras sadece kılıçlarla kazanılmış bir imparatorluk değil, aynı zamanda bir kültür ve medeniyet projesiydi.
Bir milleti büyük yapan, sadece fethettiği topraklar değil, o toprakların üzerinde kurduğu anlam dünyasıydı. Yahya Kemal, Türk tarihinin savaş meydanlarından ibaret olmadığını; camileriyle, şiiriyle, musikisiyle ve mimarisiyle de büyük bir medeniyet olduğunu fark etti.
O, Paris’e Batı’nın bir evladı olmayı hayal ederek gelmişti, ama burada Batı’yı anladıkça, aslında kendi geçmişinin ne kadar derin ve değerli olduğunu keşfetti. Artık onun için önemli olan, Batı gibi olmak değil, Batı’dan öğrendiği değerleri kendi milletine nasıl aktarabileceğiydi.
İstanbul’a Dönüş: Yitirilmiş Ruhun Tekrar Bulunuşu
Paris’te geçen yılların ardından, Yahya Kemal artık İstanbul’a dönmeye karar verdiğinde, bu dönüş sadece fiziksel bir seyahat değildi. Bu, ruhunun derinliklerinde yaşadığı büyük bir dönüşümdü. Paris’e giderken zihninde Batı’nın yüceltilmiş imgesi vardı, ama şimdi o, bir medeniyetin nasıl inşa edildiğini anlayarak geri dönüyordu.
Vapur İstanbul Boğazı’na yaklaştığında, Yahya Kemal’in gözleri, on yıl önce terk ettiği bu şehre bambaşka bir gözle bakıyordu. Çırağan Sarayı yanmış, Osmanlı’nın ihtişamı solmuştu. Trablusgarp Harbi’nin yıkımları hissediliyordu. Fakat o, sadece yıkımı değil, bu toprakların altındaki derin sesi de duyabiliyordu.
İstanbul’a adım attığında, vapurdan inen insanların hareketlerine, yüzlerine baktı. Avrupa’dan dönen bir adam olarak onları eskisinden daha farklı görüyordu. Bir zamanlar Batı’nın aynasında eksik gördüğü bu insanlar, şimdi onun için tarihin taşıyıcılarıydı. Onlar, bin yıldır bu toprakları şekillendiren medeniyetin mirasçılarıydı.
Yahya Kemal, uzun yıllar boyunca Batı’nın içinden baktığı kendi kimliğini, artık kendi topraklarının içinden keşfetmeye karar verdi. Ona göre artık mesele, Batı gibi olmak değil, Türk milletinin özünü koruyarak nasıl ilerleyeceğini anlamaktı. Bu nedenle, İstanbul’a döndüğünde bir sanatkâr ve fikir adamı olarak yeni bir rol üstlenmeye başladı.
Artık onun için medeniyet, sadece bir coğrafyanın adı değil, bir ruhun, bir hafızanın devamıydı. Edebiyatı ve şiiri, yalnızca estetik bir zevk olarak değil, milletin hafızasını yaşatan bir araç olarak görmeye başladı. “Ezan” onun için artık sadece bir ibadet çağrısı değil, bir milletin bin yıllık hafızasının sesi olmuştu.
Yahya Kemal’in hikâyesi, yalnızca bir şairin veya bir fikir adamının serüveni değildir; bu, bir milletin kendi kimliğini sorgulama ve yeniden inşa etme sürecinin hikâyesidir. O, doğduğu toprakların ruhunu hisseden, fakat modern dünyanın cazibesiyle ondan kopmaya çalışan bir genç olarak yola çıktı. Ancak, Paris’in sokaklarında dolaşırken, Batı’yı anladıkça, kendi topraklarının anlamını daha derin kavradı.
Bu dönüşüm, bireysel bir uyanışın ötesinde, bir medeniyetin kendini yeniden keşfetmesinin sembolüdür. Yahya Kemal’in Üsküp’te duyduğu ezanlar, onun ruhunda bir yankı bırakmış ve bu yankı, Paris’in entelektüel dünyasında bile susmamıştı. Batı’nın en büyük şehirlerinden birinde, ezansız geçen günler ona, aslında ezanın yalnızca bir ibadet çağrısı değil, bir milletin hafızasında yaşayan bir medeniyet sesi olduğunu fark ettirdi.
İstanbul’a döndüğünde, artık ne tamamen Batı’ya hayran bir gençti ne de modernleşmeye düşman bir muhafazakâr. O, Batı’nın birikimini özümsemiş ama kendi milletinin ruhunu da kaybetmemiş bir adam olarak, Türk kültürünün ve edebiyatının inşasında öncü bir rol üstlendi.
Bugün, Yahya Kemal’in şiirleri ve düşünceleri, bir milletin nasıl kendi kimliğini kaybetmeden modernleşebileceğinin en güçlü örneklerinden biridir. O, geçmişe sadece nostaljiyle değil, onu anlamlandırarak bakmış; geleceği ise köksüz bir değişim değil, tarih bilinciyle şekillenen bir yürüyüş olarak görmüştür.
Ve belki de en önemlisi, Yahya Kemal bizlere şunu göstermiştir: Medeniyet, sadece şehirlerin yükselmesiyle değil, o şehirlerde yankılanan seslerle, yaşanan ruh haliyle, hafızalarda canlı kalan hatıralarla kurulur. Bir milletin hafızasını yaşatan en büyük şey, onun kültürel ve ruhani devamlılığıdır.
Tıpkı Yahya Kemal’in kulaklarında yankılanan ezan gibi, milletlerin hafızasında da yankılanan bazı sesler vardır. O sesler silinirse, kimlik de silinir. Ama o sesler yaşatılırsa, tarih de, millet de, medeniyet de yaşamaya devam eder.
