Bir ülkenin geleceği, sahip olduğu fikirlerin niteliğiyle ölçülür. Ama fikirlerin gücü, onları hayata geçirebilecek bir ekosistemle anlam kazanır. Oxford ve Cambridge gibi şehirler, tarihin akışı içinde bilgiyi tekeline alan, yüzyıllar boyunca fikirleri birer mücevher gibi işleyip saklayan akademik kaleler olarak bilinir. Ancak ironik bir şekilde, en parlak zekâların yetiştiği bu şehirler, kendilerine yetebilecek büyüklükte bir üretim alanına sahip değildir. İngiltere’nin mevcut siyasi düzeni ve planlama yasaları, bu şehirlerin dünya çapındaki inovasyon gücünü gerçeğe dönüştürebilmesini engelleyen prangalar olmuştur.
Türkiye için de benzer bir kader geçerli mi? Biz de, potansiyelimizi zincirleyen, ilerleyişimizi sınırlayan görünmez duvarlarla mı çevriliyiz? Anadolu’nun üniversite şehirleri, İstanbul’un finans ve teknoloji hub’ları ya da sanayi bölgelerimiz, Oxford ve Cambridge’in karşılaştığı kısıtlamalara benzer engellerle mi boğuşuyor?
İngiltere'nin büyüme arayışı içinde Oxford ve Cambridge'i merkeze alan Ox-Cam Arc planı, yalnızca bu iki şehrin değil, tüm ülkenin ekonomik dönüşümünü sağlayabilecek bir proje olarak görülüyor. Peki, Türkiye kendi Ox-Cam Arc’ını yaratabilir mi? İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerimizin çevresinde, bilim ve sanayinin el ele verebileceği ekosistemler oluşturmak mümkün mü?
Bu soruların yanıtlarını ararken, Türkiye'nin yükseköğretim politikaları, sanayi bölgelerinin entegre yapısı, yatırımcıların yönelimleri ve toplumun kalkınmaya bakış açısı gibi farklı değişkenleri göz önünde bulunduracağız. Oxford ve Cambridge'in yaşadığı dönüşüm, bizim için yalnızca bir ders değil, belki de kendi yolumuzu çizerken göz ardı edemeyeceğimiz bir referans noktası olacak.
Türkiye’nin kaderi, onu şekillendiren şehirlerin kaderiyle iç içedir. İstanbul, akademi ve finansın iç içe geçtiği, girişimcilik ruhunun her geçen gün güçlendiği bir merkezdir. Ankara, devletin kalbi olmasının yanı sıra savunma sanayii ve teknoloji yatırımlarının odağında yer alır. İzmir ise sanayi, tarım ve ticaretin kesiştiği noktadır. Ancak bu şehirler, Oxford ve Cambridge gibi akademik güç merkezlerinden farklı olarak, geniş ölçekli bir inovasyon stratejisi çerçevesinde birbirine bağlanmış değildir.
Bugün İngiltere, Oxford ve Cambridge’i birbirine bağlayan bir “inovasyon koridoru” kurarak, bilim ve sanayi arasında daha sıkı bir bağ oluşturmayı amaçlıyor. Bu model, Boston ile Silikon Vadisi arasındaki bağlantıyı andırıyor. Fakat Türkiye’de benzer bir entegrasyon ne kadar mümkün? İstanbul, Ankara ve İzmir arasında bir “İnovasyon Üçgeni” kurmak neden hâlâ bir hayal olarak kalıyor?
1. İnovasyonun Temel Taşı: Üniversiteler ve Sanayi İşbirliği
Türkiye’de üniversiteler, genellikle kendi içine kapalı, sanayi ile yeterince entegre olamamış yapılardır. Oysa inovasyon ekosisteminin temel direği, akademik bilginin ticarileşmesi, laboratuvarlardan fabrikalara, dersliklerden yatırımcı masalarına taşınabilmesidir. Oxford ve Cambridge’in en büyük avantajı, kendi bünyelerinden çıkan araştırmaların doğrudan sanayiye aktarılmasını sağlayan mekanizmalara sahip olmalarıdır. Türkiye’de de ODTÜ, İTÜ, Boğaziçi ve Bilkent gibi üniversiteler bu yönde önemli adımlar atmış olsa da, bu işbirliği hâlâ istenilen ölçeğe ulaşamamıştır.
Bu noktada Türkiye’nin önündeki en büyük sorun, Ar-Ge’ye ayrılan bütçenin yetersizliği ve üniversitelerin girişimcilik ruhunun düşük olmasıdır. Bilim insanları, araştırmalarını endüstriye uyarlamak yerine akademik makaleler yazmaya teşvik edilmekte, bu da bilginin ekonomik bir değer yaratmasını engellemektedir. Oysa İngiltere’deki örnekler, akademik bilginin ancak piyasaya entegre olduğunda gerçek bir ekonomik dönüşüm yaratabileceğini gösteriyor.
2. Fiziksel Engeller: Şehir Planlaması ve Altyapı Sorunları
İnovasyonun gelişmesi için yalnızca akademik bilgi yeterli değildir; aynı zamanda bu bilgiyi destekleyen fiziksel bir altyapıya da ihtiyaç vardır. İngiltere’nin Ox-Cam Arc projesi, yalnızca üniversiteler arasında bir bağ kurmakla kalmıyor, aynı zamanda bu bölgede daha fazla konut, laboratuvar ve üretim tesisi inşa edilmesini öngörüyor.
Türkiye’de ise şehirlerin plansız büyümesi, inovasyon merkezleri kurma çabasını zorlaştırıyor. İstanbul’daki teknoparklar genellikle trafik sıkışıklığı nedeniyle ulaşımı zor olan bölgelerde yer almakta, üniversiteler sanayi bölgelerinden kopuk bir şekilde konumlandırılmakta ve yeni teknoloji merkezleri için yeterli alan ayrılmamaktadır.
Cambridge gibi nispeten küçük bir şehrin bile dünya çapında bir biyoteknoloji merkezi olabilmesi, şehir planlamasının ne kadar kritik olduğunu kanıtlıyor. Türkiye, sanayi ve teknoloji merkezlerini bir araya getiren özel ekonomik bölgeler yaratmadan, inovasyon ekosistemini tam anlamıyla inşa edemez.
3. Kültürel Bariyerler: Girişimcilik Ruhu ve Toplumsal Algılar
Oxford ve Cambridge’in başarı hikâyesinin arkasında yatan en büyük faktörlerden biri, bu üniversitelerin köklü bir girişimcilik kültürüne sahip olmasıdır. Öğrenciler ve akademisyenler, fikirlerini ticarileştirme konusunda teşvik edilmekte ve bu süreç risk almak için gerekli finansal ve hukuki destek mekanizmalarıyla korunmaktadır.
Türkiye’de ise girişimcilik hâlâ bir kariyer tercihi olarak yeterince teşvik edilmemektedir. Birçok genç, inovatif fikirleri olmasına rağmen finansal destek bulamamakta, hatta risk almaktan çekinmektedir. Üniversiteler, öğrencileri girişimciliğe yönlendiren değil, daha çok memuriyet veya kurumsal işlere hazırlayan yapılar olarak işlev görmektedir.
Ayrıca, Türkiye’de başarısızlığın bir damga olarak görülmesi, inovasyon ekosistemini ciddi şekilde sekteye uğratmaktadır. Oysa Oxford ve Cambridge gibi şehirlerde girişimcilik ruhu, başarısızlıkları öğrenme sürecinin bir parçası olarak görür ve başarısızlıklar teşvik sistemleriyle desteklenir.
İngiltere’nin Oxford ve Cambridge merkezli inovasyon koridoru oluşturma çabası, Türkiye için de dikkate alınması gereken bir model sunuyor. Ancak bu modeli doğrudan kopyalamak yerine, ülkenin kendi dinamiklerine uygun bir strateji geliştirmesi gerekiyor. Türkiye’nin ekonomik büyümesini sürdürülebilir kılmak için üç temel soruya yanıt bulması şart:
1. Hangi şehirler inovasyon ekosisteminin merkezinde olmalı?
2. Bu şehirler nasıl birbirine bağlanmalı?
3. Bu ekosistem içinde hangi sektörler öncelik kazanmalı?
İngiltere’de Oxford ve Cambridge gibi iki köklü akademik merkez arasında fiziksel bir bağlantı kurularak bir inovasyon koridoru oluşturulmaya çalışılıyor. Türkiye’de ise İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirler arasında benzer bir entegrasyon sağlanabilir mi? Daha da önemlisi, bu bağlantının içi nasıl doldurulabilir?
1. Türkiye’nin İnovasyon Haritasını Yeniden Çizmek
Türkiye, coğrafi olarak inovasyonun yayılmasına uygun bir ülke. Ancak şehirlerin birbirine bağlantısı, çoğu zaman yalnızca ulaşım altyapısı üzerinden planlanıyor. Oysa inovasyon, sadece hızlı tren hatlarıyla değil, aynı zamanda bilgi ve finans akışıyla da gelişir.
Türkiye’de inovasyon için en uygun şehirlerin belirlenmesi gerekiyor. İstanbul, teknoloji girişimciliği açısından en büyük potansiyeli barındırsa da, yüksek yaşam maliyeti ve yoğun nüfus nedeniyle buradaki girişimlerin sürdürülebilirliği bir sorun oluşturabilir. Ankara, kamu destekli Ar-Ge yatırımları ve savunma sanayii merkezli inovasyon için ideal bir ortam sunuyor. İzmir ise tarım, yenilenebilir enerji ve biyoteknoloji açısından önemli fırsatlar barındırıyor.
Ancak bu şehirler arasındaki bağlantılar, hâlâ yeterince güçlü değil. İstanbul ve Ankara arasında sanayi ve teknoloji işbirlikleri kuran, girişimcileri teşvik eden bir yapı yok. İzmir’in inovasyon ekosistemi, İstanbul’un yatırımcı ağıyla entegre değil. Türkiye’nin Ox-Cam Arc’ı, sadece fiziksel yollarla değil, ekonomik ve akademik bağlarla da inşa edilmelidir.
2. Bilim Vadileri ve Teknoparklar: Yeterli mi, Yetersiz mi?
Türkiye’de teknoparklar, inovasyon merkezleri oluşturma çabalarının temel taşlarından biri olarak görülüyor. Ancak mevcut teknopark yapısı, sanılanın aksine Türkiye’nin Ar-Ge ve inovasyon potansiyelini tam olarak değerlendiremiyor.
Cambridge’de biyoteknoloji şirketlerinin büyük bir laboratuvar sıkıntısı çektiği belirtiliyor. Ancak bu sıkıntı, yeni bilim vadilerinin kurulmasıyla aşılmaya çalışılıyor. Türkiye’de ise teknoparkların çoğu, yalnızca birer prestij projesi olarak varlık gösteriyor.
Örneğin, İstanbul’daki teknoparkların büyük bir kısmı, başlangıç aşamasındaki girişimler için uygun değil. Yüksek kira maliyetleri ve yetersiz devlet teşvikleri nedeniyle, yeni kurulan teknoloji şirketleri burada uzun süre barınamıyor. Ankara’daki savunma sanayii kümelenmeleri, büyük ölçekli projeler için güçlü bir altyapı sunsa da, daha küçük ve bağımsız girişimciler için yeterli alan sağlamıyor.
Türkiye’nin inovasyon ekosistemini geliştirmesi için teknopark modelini radikal bir şekilde gözden geçirmesi gerekiyor. Yeni inovasyon bölgeleri, yalnızca büyük şirketler için değil, aynı zamanda küçük girişimler için de uygun olacak şekilde tasarlanmalı. Bu bölgeler, İstanbul-Ankara-İzmir üçgeni arasında bir bağlantı sağlayarak, girişimcilerin ve akademisyenlerin kolayca erişebileceği merkezler haline getirilmelidir.
3. İnovasyonun Finansmanı: Yatırımcıyı Nasıl Çekeriz?
Oxford ve Cambridge gibi şehirler, sadece akademik bilgiyle değil, aynı zamanda bu bilgiyi ticarileştirebilecek yatırımcılarla da büyüyor. Türkiye’de ise girişimciler hâlâ sermaye sıkıntısı çekiyor. Melek yatırımcıların ve risk sermayesi fonlarının yetersiz olması, inovatif fikirlerin gelişmesini engelliyor.
Türkiye’de girişimcilik ekosisteminin finansman kaynakları açısından yaşadığı sorunlar şunlardır:
Risk Sermayesi Eksikliği: Türkiye’de teknoloji girişimlerine yönelik risk sermayesi fonları yeterli değil. Yatırımcılar, genellikle hızlı kâr elde edebilecekleri sektörlere yöneliyor.
Devlet Desteklerinin Yetersizliği: TÜBİTAK ve KOSGEB gibi kurumlar destek sağlasa da, bu destekler çoğu zaman bürokrasi engeline takılıyor ve süreç uzuyor.
Üniversitelerin Fon Sağlamaması: Cambridge’de üniversiteler, kendi bünyelerindeki girişimleri destekleyerek büyüme sağlıyor. Türkiye’de ise üniversiteler hâlâ girişimcilik yerine akademik yayın yapmayı teşvik ediyor.
Türkiye’nin inovasyon ekosistemini geliştirmek için, Oxford ve Cambridge modelinden öğrenmesi gereken en önemli derslerden biri, yatırımcıları bu sürece nasıl dahil edeceğidir. Devlet desteklerinin yanı sıra özel sektörün girişimcilik ekosistemine yatırım yapmasını sağlayacak vergi teşvikleri ve destek mekanizmaları oluşturulmalıdır.
İstanbul, Ankara ve İzmir’in küresel yatırımcıları çeken merkezlere dönüşebilmesi için, inovasyonun yalnızca devlet destekli bir alan olmaktan çıkarılıp, özel sektörle entegre bir yapıya kavuşması gerekiyor. Yatırımcıları cezbetmek için vergi teşvikleri artırılmalı, startup şirketlerinin büyümesini kolaylaştıran finansman modelleri geliştirilmelidir.
İngiltere’nin Oxford-Cambridge arasındaki inovasyon hattını genişleterek küresel rekabette öne çıkma çabası, Türkiye’nin de kendi ekonomik ve akademik dinamiklerini gözden geçirmesi gerektiğini gösteriyor. Ancak burada kritik bir soru var: Türkiye, bilgi ekonomisine dayalı bir büyüme modelini gerçekten hayata geçirebilir mi? Yoksa sanayi üretimi ve emek yoğun sektörlere mi sıkışıp kalacak?
Bu sorulara yanıt ararken, Türkiye’nin potansiyelini açığa çıkaracak üç temel konuya odaklanmak gerekiyor:
1. Küresel rekabet avantajımızı nasıl inşa edebiliriz?
2. Bilgi ekonomisini yaygınlaştıracak stratejiler neler olmalı?
3. Türkiye’nin gelecekteki ekonomik modeli nasıl şekillenecek?
1. Küresel Rekabette Türkiye’nin Konumu
Oxford ve Cambridge gibi inovasyon merkezleri, yalnızca akademik başarılarıyla değil, küresel teknoloji şirketlerini kendilerine çekme yetenekleriyle de öne çıkıyor. İngiltere, Google, AstraZeneca ve Amazon gibi dev şirketlerin Ar-Ge merkezlerini bu bölgelere yerleştirmeyi başardı.
Türkiye’nin en büyük sorunu ise küresel teknoloji devleri için yeterince cazip bir merkez olamaması. İstanbul, bir finans merkezi olarak öne çıksa da, uluslararası teknoloji şirketlerinin Ar-Ge yatırımları konusunda tercih ettiği bir şehir hâline gelemedi. Savunma sanayii konusunda Ankara belirli bir rekabet avantajı elde etmiş olsa da, bu başarı henüz diğer sektörlere yayılabilmiş değil.
Türkiye’nin küresel inovasyon ekosisteminde söz sahibi olabilmesi için, büyük teknoloji şirketlerini ve girişimcileri çekebilecek yeni teşvik politikaları geliştirmesi şart. İngiltere’nin Ox-Cam Arc projesi gibi, Türkiye’de de yabancı yatırımcıların ilgi göstereceği inovasyon bölgeleri oluşturulmalı. İstanbul-Ankara-İzmir üçgeninde kurulacak teknoloji koridorları, Türkiye’nin küresel rekabette geri kalmasını engelleyebilir.
2. Bilgi Ekonomisini Nasıl İnşa Edebiliriz?
Türkiye, inovasyona dayalı bir büyüme modeli benimsemek zorunda. Ancak bu dönüşüm, yalnızca büyük şehirlerle sınırlı kalmamalı. Anadolu’da da inovasyon merkezleri oluşturulmalı ve akademik bilgi ülke geneline yayılmalıdır.
Bilgi ekonomisini inşa etmek için şu üç adım kritik öneme sahip:
Eğitim Sistemini Yeniden Tasarlamak: Türkiye’de eğitim sistemi hâlâ ezbere dayalı. Oysa Oxford ve Cambridge gibi üniversitelerde, öğrenciler yaratıcı düşünmeye ve problem çözmeye teşvik ediliyor. Türkiye’de de eğitim reformu yapılarak, inovasyon odaklı düşünme becerileri kazandırılmalı.
Girişimcilik Kültürünü Güçlendirmek: Türkiye’de girişimcilik hâlâ yüksek riskli bir kariyer seçeneği olarak görülüyor. Girişimciliğin teşvik edilmesi için, startup ekosistemini destekleyen yeni finansman modelleri geliştirilmeli.
Ar-Ge Yatırımlarını Artırmak: Türkiye’de Ar-Ge harcamaları, GSYİH’nin %1’ine bile ulaşamıyor. Oysa Güney Kore ve Almanya gibi ülkeler, bu oranı %3-4 seviyelerine çıkarmış durumda. Ar-Ge harcamalarının artırılması, inovasyon ekosisteminin güçlenmesi için elzemdir.
Türkiye, bilgi ekonomisine geçiş yapamazsa, küresel rekabetten kopma riskiyle karşı karşıya kalacaktır. O yüzden, bu dönüşümü gerçekleştirmek için eğitimden teknolojiye, sanayiden girişimciliğe kadar geniş çaplı bir planlama yapılması gerekmektedir.
3. Türkiye’nin Gelecekteki Ekonomik Modeli Nasıl Olacak?
Bugün Türkiye, sanayi ve hizmet sektörleri arasında sıkışmış bir ekonomik modele sahip. Ancak bu model sürdürülebilir değil. Dünya, bilgiye dayalı ekonomiye yönelirken, Türkiye’nin de benzer bir dönüşüm yaşaması gerekiyor.
Türkiye için üç olası senaryo mevcut:
1. Mevcut Durumun Devamı: Eğer inovasyon odaklı dönüşüm gerçekleşmezse, Türkiye düşük maliyetli iş gücüne dayalı bir sanayi ülkesi olarak kalır. Bu durumda, ekonominin büyümesi sınırlı olur ve küresel rekabet avantajı elde etmek zorlaşır.
2. Kısmi Dönüşüm: Türkiye, belirli sektörlerde inovasyonu teşvik eder ancak bu süreç yavaş ilerler. Savunma sanayii gibi bazı alanlarda ilerleme kaydedilirken, teknoloji ve biyoteknoloji gibi sektörler geri planda kalabilir.
3. Tam Dönüşüm: Türkiye, eğitim reformları, Ar-Ge yatırımları ve inovasyon politikalarıyla bilgi ekonomisine geçiş yapar. İstanbul, Ankara ve İzmir gibi şehirler teknoloji merkezlerine dönüşerek küresel rekabette yerini alır.
Bu senaryolar içinde Türkiye için en ideal olanı, tam dönüşümdür. Ancak bu dönüşüm, yalnızca siyasi irade ile değil, aynı zamanda toplumun inovasyonu benimsemesiyle de gerçekleşebilir.
Oxford ve Cambridge, İngiltere’nin bilgi ekonomisini sırtlayan, akademik miraslarını inovasyona dönüştüren iki güçlü merkezdir. Ancak bu iki şehir bile, büyümenin ve dönüşümün önündeki fiziksel ve bürokratik engellerle mücadele etmek zorunda kalıyor. Türkiye için bu durum daha da zorlayıcı. Çünkü biz henüz kendi Oxford ve Cambridge’lerimizi bile tam anlamıyla yaratabilmiş değiliz.
Bugün Türkiye, inovasyon odaklı bir büyüme modeli geliştirmezse, küresel rekabette geride kalma riskiyle karşı karşıya. Oxford-Cambridge ekseni üzerinden şekillenen İngiliz modeli, bize şu üç kritik dersi veriyor:
1. Bilgi merkezlerini birbirine bağlamak gerekir.
İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerimizin birbirine sadece yollarla değil, bilim, sanayi ve finans köprüleriyle bağlanması gerekiyor.
Üniversiteler, teknoparklar, girişimcilik merkezleri arasında daha güçlü bir ağ oluşturulmalı.
Bilim ve teknolojiye dayalı şehirler yaratılmalı.
2. İnovasyonun önündeki bürokratik ve kültürel engeller kaldırılmalıdır.
Türkiye’de Ar-Ge teşvikleri artırılmalı ve sanayi-üniversite işbirlikleri güçlendirilmelidir.
Bürokrasi, inovasyonu destekleyecek şekilde yeniden düzenlenmeli, girişimcilerin önündeki engeller kaldırılmalıdır.
Başarısızlık korkusu ortadan kaldırılmalı, girişimcilik kültürü teşvik edilmelidir.
3. Bilgi ekonomisi, sanayi devriminden daha güçlü bir değişim yaratacaktır.
Sanayi üretimi ve hizmet sektörü, ancak bilgi ekonomisiyle desteklendiğinde gerçek bir katma değer yaratabilir.
Türkiye, ucuz iş gücüne dayalı bir üretim modeliyle büyümeye devam ederse, uzun vadede küresel rekabet avantajını kaybedecektir.
Eğitim, girişimcilik ve teknoloji alanlarında reformlar yapılmalı ve Türkiye bilgi ekonomisine uygun bir altyapı oluşturmalıdır.
Oxford ve Cambridge’in inovasyon potansiyelinin nasıl kullanıldığına baktığımızda, Türkiye’nin de kendi bilim ve teknoloji merkezlerini oluşturması gerektiği açıkça görülüyor. Ancak bu dönüşüm, yalnızca büyük şehirlerle sınırlı kalmamalı. Anadolu’nun farklı bölgelerinde de inovasyon ekosistemleri yaratılmalı, şehirlerimiz sadece geçmişin mirasıyla değil, geleceğin teknolojileriyle de anılmalıdır.
Türkiye, sanayi devrimini kaçırdı. Dijital devrimi de kaçırmamak için harekete geçmek zorunda. Oxford ve Cambridge gibi, bizim de kendi bilgi merkezlerimizi yaratmamız ve bunları sanayi, finans ve eğitimle entegre etmemiz gerekiyor. Çünkü geleceği şekillendirenler, yalnızca üretim yapanlar değil, bilgiyi üretenler ve işleyenler olacaktır.
Eğer Türkiye, kendi Ox-Cam Arc’ını kuramazsa, dünya inovasyon haritasında kaybolma riskiyle karşı karşıya kalacaktır. Ancak doğru yatırımlar, doğru planlama ve inovasyonu destekleyen bir kültürel değişimle, bu süreci tersine çevirmek mümkündür.
Bu yazı bir uyarıdır. Türkiye, ya bilgi ekonomisine geçiş yapacak ya da küresel rekabet sahnesinde silikleşecektir. Seçim bizim.
