İnsan, doğduğu topraklardan kopabilir ama o toprakları ruhunda taşımaktan asla kurtulamaz. Yahya Kemal, yalnız bir adamdı. Evin, sıcaklığın, aidiyetin hasretini çekerek yaşamış, ömrü boyunca kiralık odalarda, geçici pansiyonlarda, otel odalarında konaklamış, hiçbir yere tam anlamıyla kök salamamış bir ruh. Onun şiiri, yalnızca bir milletin tarihini ve medeniyetini değil, aynı zamanda kendi içindeki aidiyetsizliği de anlatır. "Eve dönen adam" denilse de, aslında Yahya Kemal hiçbir zaman gerçek bir eve sahip olamadı; ne fiziksel olarak ne de ruhen.
Üsküp’ten İstanbul’a, İstanbul’dan Paris’e, Paris’ten yine İstanbul’a savrulurken, bir evin, bir yuvanın sıcaklığını aradı. Ancak her seferinde, uzaktan bakıp iç çektiği bir dünyada kalmaya mahkûm oldu. Onun gözünde ev, yalnızca bir mimari yapı değil; bir kültürün, bir ruhun ve bir aidiyetin simgesiydi. Kendi evini kuramayan Yahya Kemal, milletinin "Türk evi"ni yeniden inşa etmeye çalıştı. Ancak tıpkı şahsi hayatında olduğu gibi, bu hayali de eksik ve yarım kaldı.
AİDİYETSİZLİĞİN İLK ÇATLAKLARI
Beş yaşında bir çocuğun ilk aşkını hatırlaması, onun ne kadar hassas bir ruha sahip olduğunu gösterir. Yahya Kemal’in Üsküp’te Redife Hanım’a duyduğu ilk aşk, sadece bir duygusal heyecan değil, aynı zamanda aidiyet arayışının ilk adımıydı. Ancak, bu ilk aidiyet denemesi de tıpkı ilerleyen yıllarda yaşanacak diğerleri gibi, bir kopuşla sona erdi. Redife Hanım evlendiğinde, Yahya Kemal’in içindeki ilk yangın başladı. Belki de hayatı boyunca sürecek olan "kaybetme" duygusunun ilk büyük darbesiydi bu.
Üsküp’te köklü bir ailede doğmuştu ama kader, onu daha çocuk yaşta sürgün etmeye başladı. Babasının Selanik’e taşınma kararı, onun içindeki köklerini koparan bir bıçak gibi oldu. Annesinin ölümü ise bu köksüzlüğü pekiştiren en büyük travmaydı. Onun sabit bakışlarını ömrü boyunca unutamayacaktı.
Yahya Kemal’in evi vardı, ama o ev artık onun değildi. Babası tekrar evlendiğinde, genç şair için "ev" kavramı bir daha asla eskisi gibi olmayacaktı. Üsküp’te, annesinin kokusu sinmiş odaların kiraya verilmesi, onun çocukluk hatıralarını da paramparça etti. Büyüklerin gözünde basit bir taşınma ya da gayrimenkul kararı olan bu durum, Yahya Kemal’in ruhunda telafisi olmayan bir boşluk açtı.
Evinin kiraya verilmesi, onun ruhundaki evsizlik psikolojisinin başlangıcıydı. Artık bir yabancıydı, doğduğu topraklardan da, içinde büyüdüğü duvarlardan da kopmuştu. "Muhacir" olmak, sadece fiziksel bir göç anlamına gelmezdi; Yahya Kemal’in ruhu, o günden sonra hep göçmen kalacaktı.
KADINLAR, AŞKLAR VE YİTİK EVLER
Yahya Kemal’in hayatında pek çok kadın vardı ama onların hiçbiriyle gerçek bir yuva kuramadı. Belki de kadınlara olan ilgisi, annesinin kaybıyla oluşan boşluğu doldurma çabasından başka bir şey değildi. Celile Hanım, onun hayatında özel bir yer tutuyordu. Nazım Hikmet’in annesi olan bu zarif kadın, Yahya Kemal’in kalbini ve ruhunu sarsmıştı. Ancak tıpkı geçmişte olduğu gibi, Yahya Kemal bu aşktan da kaçtı. Evlenme noktasına kadar gelen ilişki, onun tereddütleriyle sona erdi. “Bu kadar dile gelmiş bir kadınla ben nasıl evlenebilirim?” sözleri, onun toplumun yargılarından ve kendi iç korkularından nasıl etkilendiğini gösteriyordu.
Celile Hanım’la ilişkisi, onun aşkları arasında en yoğun olanıydı. Bir gün, onun Hakkı Paşa’nın düzenlediği bir davete katılacağından şüphelenerek fırtınalı bir havada Büyükada’dan Maltepe’ye geçmek için hayatını riske atmıştı. İstanbul’un soğuk sokaklarında, gecenin bir yarısı onun sadakatini sorgulamak için sürüklenmişti. Ne var ki Celile Hanım evindeydi ve Yahya Kemal boş yere kendini harap etmişti. Bu olay bile onun ne kadar derin bir aşk yaşadığını, ama aynı zamanda bu aşkın ona nasıl huzursuzluk verdiğini gösteriyordu.
Celile Hanım’dan sonra gelen Melek Celâl Hanım, Yahya Kemal’in hayatında bir dost, bir sanat aşığı, bir sohbet arkadaşıydı. Fakat Yahya Kemal için aşk, sadece bir özlemden ibaretti. Evlenmek, bir yuvaya sahip olmak, sorumluluk almak... Bunlar onun kaldırabileceği şeyler değildi. Hayatında ne kadar kadın olursa olsun, aslında o hep yalnız bir adam olarak kaldı.
Kadınları severdi, ama onlarla bir ev paylaşamazdı. Ev, onun için erişilmez bir kavramdı; annesini, Üsküp’ü, kaybolmuş geçmişini hatırlatan bir hayaldi. Belki de bu yüzden her ilişkisinde bir noktada geri adım attı. Çünkü ev, onun için güvenli bir liman değil, bir hayalet gibi peşini bırakmayan bir geçmişti.
EVSİZ BİR ŞAİRİN AİDİYET ARAYIŞI
Yahya Kemal, sadece kadınlara değil, mekânlara da âşıktı. İstanbul’un tarihî semtleri, özellikle Üsküdar ve Koca Mustafa Paşa, onun için Üsküp’ün birer yansımasıydı. Çocukken terk etmek zorunda kaldığı Üsküp’ü İstanbul’da aradı. Atik Valide Camii’ni, Koca Mustafa Paşa’daki eski mahalleleri, eski İstanbul konaklarını neden bu kadar sevdiğini anlamak zor değil: Bunlar ona kaybettiği geçmişini, eski Türk evini hatırlatıyordu.
Şiirlerinde hep bir eve dönüş hissi vardı. Fakat Yahya Kemal, hiçbir zaman evine dönemedi. Hayatı boyunca kaldığı pansiyonlar, oteller, kiralık odalar onun kaderiydi. Paris’te, bir otel odasında kaçak bir hayat sürdü. İstanbul’a döndüğünde de Park Otel’de yalnız geceler geçirdi.
Geceleri dostları onu ziyaret eder, sohbetler yapılır, kahkahalar atılırdı. Ama dostlar gittikten sonra Yahya Kemal yine yalnız kalırdı. Arkalarından çocukça bir sesle, “Ne olur, biraz daha kalın!” diyerek yalvarması, onun derin yalnızlığını en iyi özetleyen anekdotlardan biridir.
Tüm bu yalnızlık içinde Yahya Kemal, Türk evini ve Türk kültürünü yaşatma fikrine sarıldı. Bir yazısında, “Ah, bir evim olsa!” diyenlerin aslında Türk kimliğinin kaybolan bir parçasını aradığını söylüyordu. Türk evi onun için sadece dört duvar değildi; bir milletin ruhuydu. Fakat ne yazık ki, Yahya Kemal kendi evini kuramazken, bir milletin kaybolan evini de geri getiremedi.
ÖLÜMLE YERLEŞEN ADAM
Yahya Kemal’in hayatı, bir insanın köklerinden kopmasının, aidiyetsizliğin ve evsizlik psikolojisinin nasıl bir trajediye dönüşebileceğinin en güçlü örneklerinden biridir. O, Üsküp’ten ayrıldığı gün evini kaybetmişti ve bir daha asla geri dönmedi. İstanbul’da yaşadı, Paris’te yıllarını harcadı, ama hiçbir yerde kalıcı olamadı. Hep bir yolculuk halinde, hep bir yerden bir yere savruldu.
Evliliği bir türlü gerçekleştirememesi, aslında fiziksel olduğu kadar ruhsal bir “ev” inşa edememesinden kaynaklanıyordu. Celile Hanım’a duyduğu büyük aşk, onu evliliğe en çok yaklaştıran deneyimdi. Ama Yahya Kemal son anda vazgeçti, çünkü bir evin içine sığamayacak kadar büyük bir geçmişin gölgesinde yaşıyordu. Onun için ev, bir yuva değil, çocukken kaybettiği ve asla geri alamayacağı bir masaldı.
İstanbul’un eski mahallelerine duyduğu bağlılık, aslında kaybolan Üsküp’ün yerine koyduğu bir teselliydi. Koca Mustafa Paşa, Üsküdar, Atik Valide... Buralar onun için kaybettiği şehirlerin ruhuydu. Belki de bu yüzden Yahya Kemal’in şiirlerinde hep bir “geri dönme” teması vardır. Ama gerçekte o asla geri dönemezdi. Çünkü dönebileceği bir ev, sığınabileceği bir yuva hiç olmadı.
Son yıllarını Park Otel’de geçirdi. Misafirler geldi, sohbetler edildi, dostlar gitti. Ve o yine yalnız kaldı. Her akşam herkes evlerine dönerken, Yahya Kemal’in gidecek bir evi yoktu. Ömrü boyunca kaçtığı bu gerçek, ölümünden sonra anlam kazandı.
Çünkü ancak öldüğünde bir yere yerleşti. Ancak mezarında kendine ait bir yeri oldu. Ömrü boyunca evsiz kalan Yahya Kemal, ölümle birlikte ebedi bir yuvaya kavuştu. Ve belki de, nihayet huzuru buldu.
BİR ŞAİRİN TRAJEDİSİ
Yahya Kemal’in hayatı, sadece bir adamın yalnızlığı değil, bir milletin değişen kültürel kimliğinin de hikâyesidir. Geleneksel Türk evi, onun için bir semboldü. Ama tıpkı kendisi gibi, bu ev de tarihin içinde kayboldu. O, hem bireysel hem de toplumsal anlamda bir “evsiz adamdı.”
Onun trajedisi, sadece evsizlik değil, aidiyetsizlikti. Ne Üsküp’e, ne İstanbul’a, ne Paris’e, ne de bir insana gerçekten ait olabildi. Yahya Kemal, hayatını bir ev arayışı içinde geçirdi. Ama gerçekte aradığı şey bir ev değil, kendisiydi.
Ölüm, ona bir yuva sundu ama hayatta kaldığı sürece o hep dışarıda, hep misafir, hep bekleyen bir adam olarak yaşadı. Ve belki de en büyük şiiri, onun yaşadığı bu sessiz trajediydi.
